Nieuwe samenwerking: Musica@Parola

Interview met Karel Nijs
Tekst: Annelies Desmet
Foto's: Jean-Paul Van den abeele

Westrand gaat in zee met een nieuwe partner: Musica@Parola, een burgerinitiatief met als opzet (vooral) klassieke concerten organiseren in de kerk van Sint-Martens-Bodegem.

De drijvende kracht achter Musica@Parola is Karel Nijs, die ken je misschien van Radio 3 (nu Klara), de radiozender waar hij 33 jaar lang presentator en producer was. Sinds 2015 is hij met pensioen, vroeger dan hij had verwacht, vanwege de besparingen bij VRT.

Zijn passie voor muziek en literatuur, maar ook voor het verenigingsleven, kreeg hij mee van thuis en de ambiance van zijn geboortestad Aalst. Muziek en woord verbinden, werd zijn vak, een passie en een rode draad in zijn leven. Een concertreeks opstarten in Sint-Martens-Bodegem ligt in het verlengde daarvan.

De trekker achter Musica Parola is Karel Nijs. Waar wie is Karel Nijs?

Ik was het vierde kind in een reeks van zeven. Mijn moeder groeide op in Aalst, en haar vader, een kleermaker, stierf op jonge leeftijd. Mijn vader groeide op in een gezin van 7 kinderen in Lede; zijn vader was een keuterboer die later bij ‘den ijzeren weg’ ging werken, de spoorwegen dus. In het hongerjaar 1942 was mijn moeder 16 toen ze ging werken als dactylo. Met 25 frank per dag kon je amper 1 brood kopen. Mijn vader studeerde aan de ‘vakschool’ van Aalst voor electricien. Werd tijdens de oorlog ‘opgeëist’ door de Duisters om naar Essen te gaan werken.

Waren muziek en cultuur bijvoorbeeld belangrijk in het gezin waar je opgroeide?

In mijn ervaring wel. Onze muzikale smaken verschilden uiteraard. Ik hoorde graag kleinkunst, folk, chanson, de Beatles ook hoor, maar de liefde voor orkestmuziek, piano enzovoorts was het sterkst. En mijn vader was een liefhebber van Franz Schubert, bijna elke zondag luisterde hij naar de hele liedcyclus “Die schöne Mullerin”. Het merkwaardige is dat mijn ouders helemaal niet opgegroeid zijn in een cultureel milieu.

De interesse die ze ontwikkelden voor cultuur en breder, maatschappelijke vorming en sociale actie, hadden ze echter te danken aan de jeugdbeweging KAJ, de Katholieke ArbeidersJeugd. De manier waarop hij voor en nà WO II de arbeidersjeugd heeft geleerd zich te emanciperen, te ontvoogden uit armoede (materieel en geestelijk) blijft bewonderenswaardig.

Zij zijn allebei uitgegroeid tot leergierige mensen die de methodiek van Cardijn volgden: zien, oordelen en handelen. Nu zouden we dat “empowerment” noemen. Het aantal vormingsdagen dat zij destijds volgden is niet te tellen. Van simpele ‘werkmanskinderen’ met een laag zelfbeeld groeiden ze uit tot fiere, zelfbewuste volwassenen, die later actief werden bij de KWB, KAV, het ACW enzovoorts..

En, eerlijk gezegd, ik vind dat we in Vlaanderen tijdens de laatste decennia die ’spirit’ kwijt geraakt zijn. De vorige generaties streefden naar ‘volksverheffing’ en deden daar inspanningen voor. Ze wilden méé kunnen genieten van ‘hoge kunst’, die vroeger voorbehouden was voor de elite. Maar als je die kunstvormen niet meer of veel te weinig aanbiedt, hoe kunnen ze die dan ontdekken en er van leren houden, naar hunkeren zelfs? Dat is ‘au fond’ ook de bedoeling van Musica@Parola’ -)

Je klinkt als een rasechte Aalsterse ajuin. Hoe en waarom ben je eigenlijk in Bodegem komen wonen?

Toen ik trouwde, ben ik in Erembodegem gaan wonen van 1982 tot 1996. Daarna in Schaarbeek tot 2003, dicht bij de VRT. Dan tien jaar terug naar Aalst, toen mijn ouders zorg nodig hadden. In die periode heb ik me ingezet voor de heroprichting van de lokale Fietsersbond, het Vluchtelingenplatform, en in 2009 ook De Aalsterse Klimaatkoepel (DâK) opgericht die onder meer de jaarlijks Big Jump in de Dender organiseerde, om te pleiten voor propere rivieren.
In 2013 verhuisde ik naar Sint-Martens-Bodegem, toevallig in het huis van Renate Devreese, die de schoonzus was van componist Frédéric Devreese. Zij was in oktober 2012 uit het leven gestapt samen met haar partner die terminale kanker had. Ik heb haar niet persoonlijk gekend, maar van vrienden in Dilbeek vele verhalen gehoord over haar activisme, o.m. voor de restauratie van het Huisje Mostinckx in Bodegem.

Voor je hier startte met de concertreeks Musica@Parola, was je in Aalst ook actief bij cultuurverenigingen?

Ja, met vrienden hebben we in 2009 een vzw Aalsterse MuziekArchipel (AMA) opgericht die ijverden voor meer klassieke muziek in de stad, want het aanbod was heel zwak. Aalst behoorde destijds tot de stichtende steden van Het Festival van Vlaanderen maar is daar, als énige stad, uitgestapt – stel je voor!

We hebben met AMA zes keer een Muziekfestival georganiseerd, MAZZIC, op veel originele locaties in de stad. Telkens met een andere curator als centrale gast: Kristiaan Van Ingelgem, Jan Michiels, Wigbert Van Lierde, Inge Spinette, Tom Deneckere,… En ook belangrijk, zowel cc De Werf als Utopia zijn intussen structurele partners. Ik geloof heel erg in die vormen van synergie: elkaar versterken en inspireren..

Waarom wou je met concerten in Bodegem beginnen, was hier een behoefte?

Ik vind het muziekaanbod in het Pajottenland, veel te klein, en zelfs in de hele Vlaamse Rand trouwens. Waarom moeten we voor goeie concerten bijna altijd naar de steden trekken? Het is begrijpelijk voor symfonische concerten, ik ga ook graag naar Flagey, Bozar of De Bijloke hoor. Maar concerten met kleinere ensembles, dat kan wèl in de kleinere gemeenten. Daar willen we wat aan doen. “Cultuur in je buurt” zou de baseline kunnen zijn. Tel eens op hoeveel leerlingen de academies van Dilbeek, Ternat, Asse, Lennik, Gooik samen hebben … En waar krijgen die leerlingen kwalitatief sterke concerten te zien en te horen in hun eigen buurt? En ook: waar kunnen al die leerkrachten, die professionele musici zijn, zelf eens een volwaardig recital spelen? Er zijn gewoon te weinig podiumkansen, zonder dat je er een half uur of meer voor moet rijden. Voor veel senioren en mensen met bescheiden inkomen is dat niet altijd evident.

Waarom de keuze voor klassieke muziek?

Twee jaar geleden vergaderden we met de werkgroep 'Weg van Klassiek' van regio Pajottenland en Zennevallei. Zowel culturele centra als privé-organisaties proberen een aanbod klassiek te bieden, en wij proberen dat aanbod te verrijken. Westrand en CC De Ploter bieden een 8-tal concerten per jaar aan. Dat mag heus wel meer zijn.

Klassiek heeft zovéél stijlrichtingen, wat een weelde! Alles tussen middeleeuwen, renaissance, barok, romantiek tot en met moderne muziek komt bij ons aan bod. Ook nieuwe gecomponeerde muziek. Het repertoire dat onze concerten bieden, en ook de variatie van instrumentale combinaties is heel groot.

En hoe ben je dan van start gegaan?

In de zomer van 2020 heb ik overleg gepleegd met musici om te zien hoe zij er over dachten: Emilie De Voght, Maarten Van Ingelgem, Piet Kuijken, Vitaly Samoshko, Amy Norrington, Tim Mulleman, Karel Van Marcke, en niet te vergeten Bruno De Schaepdrijver en zijn vrouw Sarah Copriau. Zij speelden vorig jaar eind augustus het openingsconcert, samen met klarinettiste Leen Dubois.

We zijn het eens gaan vragen aan Sarah Copriau, die directrice is van de muziekacademie van Gooik en en zowel orgel als piano speelt. Zij vertelde ons:

“Karel ken ik als een groot bezieler … Een hart voor klassieke muziek, een ferme dosis koppigheid, overgoten met veel humor en af en toe een raar trekje... En waar het hart van vol is, loopt dat Karelse vat haast bijna letterlijk over van ideeën.

Musica@Parola ontstond op een warme zomeravond in zijn tuin in Bodegem naar aanleiding van een teleurstellend orgelbezoek in de Sint-Martinuskerk. Want… wat ooit een knap orgel was, het grote orgel uit de late 19e eeuw, is intussen helaas een onbespeelbaar instrument geworden. Het valt ook niet meer te repareren. Maar we zijn niet bij de pakken blijven zitten. Bij dat bezoek was ook Johan Deblieck aanwezig, en hij had in 1999 voor de parochie een nieuw orgel gebouwd, een orgelpositief dat zéér veel mogelijkheden biedt. Het is heel goed combineerbaar met tal van andere instrumenten, in heel wat muziekstijlen en genres.
Het staat vooraan in de kerk, en is een perfect concert-instrument, eigendom van het Kerkbestuur. Dat is echt een troef voor Musica@Parola.”

Klopt het Karel wat Sarah vertelt over dat orgel van Johan Deblieck?

Karel: Inderdaad, het is echt een héél knap instrument. Onlangs kwam organist Jan Van Landeghem het bespelen, en hij was heel opgetogen over de klankkwaliteit ervan en het breed scala aan registers en klankkleuren. In september komt organist Paul De Maeyer het bespelen, samen met zijn studente Arina Tsytlenok, die niet alleen orgel speelt maar ook een knappe componiste is. Misschien begeleiden ze dan ook een film van Chaplin met live-improvisatie.

By the way, Sarah heeft ook gelijk over mijn ‘rare trekjes’ (lacht). Eén daarvan is ADHD, wat lang geleden ‘hyperkinetisch gedrag’ werd genoemd. Dat inzicht kreeg ik 25 jaar dankzij een goeie therapeut. Ook een aanrader trouwens, want je zelfontwikkeling kan gaan haperen of stilvallen als je niet voortdurend jezelf en je zelfbeeld blijft onderzoeken, je eigen drijfveren en angsten enzovoorts…

ADHD is een kenmerk van een minderheid van de bevolking. Ik heb geleerd het te gebruiken als bron van creatief werken. Wat voor anderen ‘verward’ of niet ‘logisch’ denken lijkt, kan je beter benoemen als divergent of associatief denken. Tegelijk ‘heb’ ik HSP, hoog-sensitiviteit dus. Ook een minderheidskenmerk: extreem gevoelig zijn voor bijvoorbeeld lawaai, harde geluiden, blaffende honden, claxonerende auto’s enzovoorts.. En voor onrecht. Kan ik ook niet verdragen, vandaar dat ik af en toe in actie schiet. Psychologie boeit me al lang, de dieptepsychologie van Carl Gustav Jung, en ook de typologie van het Enneagram, hebben mij veel geleerd.

Overal waar je al woonde, heb je jou geëngageerd in burgerinitiatieven?

Niet overal hoor, maar in Erembodegem wel bijvoorbeeld. Toen men daar aan het station een groen pleintje wou verkopen, hebben we een werkgroep ‘Dorpsherwaardering’ opgericht. Ons doel was een speel- en rustparkje, betere voetpaden, de heraanleg van het kerkplein, enz… Na een jaar actie voeren, ging het stadsbestuur van Aalst uiteindelijk in op ons verzoek om een openbare hoorzitting. Resultaat: het terrein werd nièt verkocht maar er kwam een openbaar parkje. Precies wat de bevolking had gevraagd, met meer dan 800 affiches aan de ramen. Op dezelfde manier hebben we kunnen vermijden dat in het beschermde Kluisbos een hippodroom gebouwd zou worden. Intussen is dat Kluisbos helemaal eigendom van Natuurpunt en wordt het ecologisch beheerd.

In Sint-Martens-Bodegem is het eigenlijk ook zo gegaan, niet? Burenprotest tegen een bouwproject aan de Appelmanshoeve en Katteweide 2 jaar geleden, en daaruit vloeide een idee uit voort om de kerk te herwaarderen met een concertreeks?

Ja, dat zijn interessante kettingbotsingen als het ware. Vele inwoners waren bezorgd over de risico’s van het bouwproject dat in juni 2020 bekend raakte via een openbaar onderzoek. We hebben vergaderd, een facebookgroep opgericht, persconferenties georganiseerd en er kwamen gelukkig veel gefundeerde bezwaarschriften. Vooral tegen het idee om de Katteweide vol te bouwen. De Kerkheuvel van Bodegem bestaat immers uit plastische klei, ‘quelm’, en bevat een ondergronds bronnengebied. Huizen scheuren en barsten verder als er nog méér wordt bijgebouwd, en de beschermde laatgotische Sint-Martinuskerk brokkelt af, verzakt. Al twee stabiliteitsonderzoeken uit de voorbije 20 jaar bewijzen dat.

De gemeente kondigde aan dat de kerk herbestemd zou worden als een ‘columbarium’, hoe kwam dit aan de lokale bevolking?

Een transformatie met muurtjes binnenin om er 600 urnen van gecremeerde Dilbekenaars op te stellen. We vonden dat het beter een levendige kerk zou worden, met culturele activiteiten. Die vergroten de belevingswaarde van het monument, versterken ook de sociale cohesie. En bieden een podium aan musici en andere kunstenaars. Zo is Musica@Parola ontstaan: een alternatieve bestemming bedenken voor die kerk én die dan gewoon waarmaken.

Je staat er niet alleen voor, heb ik begrepen?

We zijn heel dankbaar voor de actieve steun die we krijgen van vele vrijwilligers, al 2 jaar lang. We zijn ook dankbaar aan onze hoofdsponsor, Maene, die ons een professionele concertvleugel laat huren, maar ook het kerkbestuur van Bodegem, de Oxfam Wereldwinkel Dilbeek, het gemeentebestuur, onze lokale sponsors en sympathisanten. En een onmisbare partner is Sofie De Vriese, die de website ontwierp en het online ticketsysteem beheert.

Waarom koos je voor de concertreeks de titel Musica@Parola?

Omdat we het aanbod breder zien dan alleen maar muziek. Woordkunst hoort er ook bij, we vragen de musici om de muziek toe te lichten. Dat vertellende aspect maakt de concerten toegankelijker. Vorig jaar kwam de (toen) 97-jarige Alice Toen gedichten uit het hoofd opdragen en ze zong ook liederen. In september komt ze trouwens terug, samen met Jean Van der Schueren en Françoise Van Hecke.

Je zegt dat ook andere kunstdisciplines aan bod komen, geef eens wat voorbeelden wat het publiek mag verwachten?

In april experimenteerden we met een indrukwekkende dansproductie van La Verità Dance Company. Multimediale voorstellingen kunnen ook, zoals Aline Hopchet met een recital én een lezing over muziek uit de tijd van Bruegel. Op een groot projectiescherm kan je de schilderijen en prenten bekijken die horen bij de muziek die zij zal brengen, samen met Piet Van Steenbergen.

Die combinatie van muziek en woord is niet nieuw voor jou hè.

Dat fascineert me al lang.. In 2009 was ik betrokken bij de oprichting van het Aalsters Literair BonT-Genootschap (ALB) waarmee we tijdens de Week van de Poëzie literaire evenementen organiseerden met muziek. Een leuke formule was ook “Café Parlé”, waar we Aalstenaars van buitenlands afkomst poëzie lieten voorlezen in hun moedertaal én in Nederlandse vertaling.

Na zo’n Café Parlé ontstonden nieuwe vriendschappen. Dat is altijd essentie: cultuur verbindt mensen rond het genieten van of samen maken van mooie dingen. Musica@Parola eindigt altijd met een receptie, en daar beleef je dat ook. Hartverwarmend is dat.

Wat houdt de samenwerking tussen Musica@Parola en Westrand nu eigenlijk in?

Eerst en vooral wil ik zeggen, daar zijn we heel blij mee! Westrand zorgt mee voor promotie en logistieke steun, en we hebben met de muziekprogrammator, Steven De Mesmaeker, een nieuwe reeks van 12 concerten in het najaar geprogrammeerd. Westrand voegt dat een voorstelling van Musica@Parola ook toe in hun abonnement. Via dat partnerschap zal het aanbod ‘klassiek’ in Dilbeek toenemen met 25 extra concerten!

Samenwerking en kruisbestuiviing komt er ook met de RIS (Dilbeekse raad voor internationale samenwerking) en de dienst Vrije Tijd van Dilbeek. Zo kunnen we het ensemble TAMALA een concert laten spelen in het kader van het 30-jarig bestaan van Bagaya-Kapelle. Een vereniging uit Sint-Ulriks-Kapelle die projecten in Senegal steunt. TAMALA omvat de bekende violist Wouter Vandenabeele en 2 topmuzikanten met roots uit Senegal. Tegelijk is het een uitbreiding naar het genre Wereldmuziek.

En we zijn al plannen aan het maken voor de programmatie van de lentereeks in 2023.