Interview Chokri Ben Chikha

Tekst: Annelies Desmet
Foto's: 

50 jaar Westrand vieren we met een aantal iconen uit de geschiedenis die we in seizoen 23-24 opnieuw naar het podium halen. En passant vragen we hen ook naar hun Westrandverhalen, hun meest memorabele moment in Westrand en wat ze ons wensen in de toekomst.

Wie is Chokri Ben Chikha?

Chokri is een theatermaker, een acteur, een speler. Hij doctoreerde in 2013 over stereotypen in het theater en werd in hetzelfde jaar artiest in residentie in Westrand. Een jaar lang deed hij onderzoek naar de Vlaamse identiteit en creërde een performance rond feit of fictie: ik ga naar de wereldtentoonstelling Vlaanderen vertegenwoordigen. Een droom die in 2019 ook werkelijkheid werd in Dubai. 

Lees de biografie en ontdek welke voorstellingen Chokri Ben Chikha in Westrand bracht:

meer over Chokri

Wat is jouw link met Westrand?

Chokri: Ik speel met mijn gezelschap Action Zoo Humain al meer dan 10 jaar in dit huis en ik ben een seizoen lang hier te gast geweest.

Wat herinner je nog van jouw residentie in Westrand?

Chokri: Ik herinner het mij nog heel helder. Dat was in 2013, ik gaf toen les in het KASK/School of Arts/HoGent. Wim Van Parijs (programmator theater – red.) en nog een aantal mensen kwamen naar me toe met de vraag om mee te werken aan een project rond ‘identiteit’ omwille dat ik al enkele voorstellingen gemaakt had over identiteit en een lezing over stereotypen bracht. Ik kreeg een half seizoen de tijd om in Dilbeek een onderzoek te doen in de vorm van een residentie. Een van de  voorwaarden was dat ik niet enkel in Westrand bleef, maar ook de gemeente ging intrekken zoals op de Dag van de Dilbekenaar, de jaarmarkt, ik ging ook langs in scholen en ontmoette nieuwkomers bij Café Combinne en ik ben ook met organisaties gaan praten. Ik ging op zoek naar wat is typisch voor de Vlaamse identiteit. Hoe gaan we dat definiëren en wat ga ik daar artistiek mee doen? Welk artistiek verhaal kan ik hiermee vertellen?

Was je blij met deze opdracht? 

Chokri: Dat sprak mij enorm aan, ik vond dat een geweldig cadeau. Ik ben één van de weinige kunstenaars in Vlaanderen die zoveel rond de Vlaamse identiteit gewerkt heeft, ik maakte De Leeuw van Vlaanderen, Broeders van Liefde, Onze Lieve Vrouw van Vlaanderen, allemaal voorstellingen die vertrekken vanuit de complexe Vlaamse identiteit. Ik was blij om eens de balans op te maken, om te kijken waar zat ik juist en waar zat ik ernaast? Als maker is het goed om even stil te staan en tijd te maken. Ik was ook blij dat het in Dilbeek was en niet in Gent. Je kent de gevoeligheden, je zit hier naast een grootstad. Het is heel spannend want Dilbeek heeft ook een hele geschiedenis rond de Vlaamse identiteit. Andere kunstenaars verklaarden mij gek om dat onderzoek te gaan voeren in Dilbeek.

En verliep dit vlot?

Chokri: Daar heb ik eigenlijk een pijnlijke anekdote van. Ik had in de klassen gevraagd om een tekening te maken wat typisch Vlaams is. In die klas zaten ook kinderen met een verschillende afkomst. Sommige kinderen tekenden een bord spaghetti, frietjes en mayonaise, wielrenners of het Atomium. Ik had een scenograaf om de tentoonstelling vorm te geven, die selecteerde een aantal tekeningen want alle tekeningen was teveel. Maar op een dag kwam die klas op bezoek in de tentoonstelling en ik zakte door de grond want die leerlingen waren op zoek naar hun eigen tekening en ik had beloofd dat die tekeningen in de tentoonstelling zouden terecht komen. Ik zag die leraar beschaamd worden want ook hij had waarschijnlijk gezegd dat ze hun tekening gingen terug zien. Als ik de klok kon terugdraaien, ik zou alle tekeningen ophangen. Dat heeft ook iets ontroerends. Iedereen wou zijn eigen invulling terug zien.

Wat voor voorwerpen waren er dan te bezichtigen op die tentoonstelling? 

Chokri: Ik had een week georganiseerd waarbij Dilbekenaren zelf een voorwerp konden binnenbrengen om mee te nemen naar de wereldtentoonstelling in Dubai. Het onderzoek bevond zich tussen fictie en realiteit en ik deed me voor als de cultuurmanager van het Vlaams paviljoen. Dat was een leuke denkoefening, pas op het einde van de lezing realiseerden mensen zich dat het een artistiek project was. Als cultuurmanager had ik wat meer autoriteit, dan te stellen dat ik een kunstenaar was in residentie en gewoon voorwerpen nodig had. Mensen brachten allerlei voorwerpen mee, een carreeke bruin brood, een worst, een plaat van Will Tura of peren. Er was ook iemand die een washandje bracht en vond dat het typisch Vlaams was.

Er hing toen een spandoek op het gebouw: breng een voorwerp binnen en win een reis naar Dubai. 

Chokri: Ja. Dat was ook wel heftig tijdens de lezing want mensen reageerden: ik wil helemaal niet naar Dubai. Mijn taak als kunstenaar is ook om mensen aan te zetten om na te denken over een aantal thema’s en ook te laten reflecteren over hun identiteit. Hoe staat onze (meervoudige) identiteit ten opzichte van andere identiteiten.

Hoe zie jij jouw eigen identiteit? 

Chokri: Ja, ik ben geboren in Oostende en voel me dus heel Vlaams maar ik heb ook een meervoudige identiteit. Geen patchwork, maar het ene triggert het andere. Er is een mooi citaat van de Libanese schrijver Amin Maalouf (uit zijn boek Moorddadige identiteiten) waarin hij voorspelt dat er mensen zullen zijn die hun identiteit zullen misbruiken om politieke, religieuze of etnische doeleinden. Hij zegt dat je het kan vergelijken met een vel dat je spant over een trom en als je slaat op 1 plaats op de trom het hele vel vibreert. Dat vind ik een hele mooie definitie. Ik ben niet alleen van Tunesische afkomst, of kunstenaar, of alleen regisseur of lesgever. Het is zo dat die allemaal invloed hebben op elkaar en het ene vibreert soms harder dan de rest. Jij bent een vrouw maar ook de plaats waar je woont, je bent gelovig of niet, je bent moeder of niet, dat heeft invloed op elkaar. Dat onderzoek voerde ik hier. Doordat we enquêtes deden met mensen op straat, doordat we met mensen gingen praten over hun voorwerp of hun tekening. We zagen een pallet van meningen en gedachten, waar iets van waarheid in zit, maar nooit de volledige waarheid. Dat is de complexiteit waar ik dan een voorstelling over maakte.

Wat deed Dubai in het verhaal?

Chokri: ik ben altijd gefascineerd geweest door wereldtentoonstellingen. Belgen zijn kampioenen in het organiseren van wereldtentoonstellingen want we hebben er al 11 gehad in verschillende steden. Dat is ongelofelijk. Dat komt ook door de centrale ligging. Het gaat over catalogiseren, landen hebben een paviljoen en tonen hun identiteit. Het is een catwalk waar elk land zich van zijn mooiste kant toont. In het Belgisch paviljoen heb je de Vlaamse week, de Waalse en de Brusselse week. Ik heb fictief gezegd dat ik cultuurmanager ben en mensen gingen dit snel geloven en werden daar ook enthousiast over. Dus ik vroeg me af, waarom doe ik dit niet echt? Ik heb daar vijf jaar over gedaan door met heel wat mensen te gaan praten en dat is me ook echt gelukt om de opening te doen van de Vlaamse week. Dat was heel spannend, want wat breng je daar dan? Die voorstelling is hier ontstaan en ik neem nog steeds overblijfsels van hier mee, zoals de boeken.

Flemish Primitives die je ook in Dilbeek bracht aan het begin van het seizoen, is dus voort gegroeid uit Flemish Pavillion uit de residentie? 

Chokri: Het prille denkproces over de voorstelling alleszins wel. In deze voorstelling probeert men een eigen identiteit te zoeken. Elk volk heeft dat nodig, je ziet dat bij de Russen, de Amerikanen, Spanjaarden, Catalanen, Schotten,.. Er is altijd een drang van het volk om zich te gaan definiëren en dat staat soms lijnrecht op de functie van kunst, waar kunst meer probeert te zoeken naar een universele gedachte. Wat maakt ons als mens in de wereld? Begrijp me niet verkeerd, sommige kunstenaars zijn daar heel erg mee bezig. Maar er is over het algemeen een spanningsveld tussen universalisme en regionalisme. Bij het publiek zijn er reacties zoals er is een Vlaamse identiteit, sommige mensen vinden dat ze een Belgische identiteit hebben of een Europese of anders mensen voelen zich wereldburger. Al die meningen in de zaal voel je ook. Westrand kwam hierdoor ook in een stormpje terecht. Mensen stelden zich vragen bij het laboratorium.

Er werden ook enkele kerkelijke relikwieën binnengebracht waar andere mensen aanstoot aan namen.

Chokri: Ja, van Mariabeelden tot schilderijen van kruisafnemingen, dat maakt nu eenmaal deel uit van de Vlaamse identiteit. Ik heb meegemaakt dat mensen een liedje brachten over Maria en die daarbij huilden. Dat was echt ontroerend.

Het hele project lag wat gevoelig omdat het over de Vlaamse identiteit ging. Ook stappen over boeken lag gevoelig bij het publiek.

Chokri: Ja klopt. Daar merk je dan wel een generatiekloof want jonge gasten stappen daar gewoon over en oudere mensen doen het liever niet. Het idee om op boeken te stappen. ChoreograafAlain Platel had  het ook moeilijk met ‘het spel’ met boeken maar hij vond het wel een krachtig beeld. De boeken die we hier verzameld hebben, gebruiken we nu nog in de voorstelling. Er wordt een muur gebouwd en zelfs met boeken gegooid. Ik heb ook een boek geschreven en ik weet hoeveel werk daar in kruipt. Vandaag de dag kan je in bepaalde winkels zelfs bijna gratis boeken krijgen.

We zijn nu 9 jaar verder. We zitten in de kelder onder podium waar de repetitie plaats vindt. In hoeverre gaat Flemish Primitives nog steeds terug op de identiteit van de Dilbekenaren? 

Chokri: De basis is echt hier gemaakt, in de zin van sommige ideeën zoals de hardwerkende Vlaming. De presentator presenteert het succes van Vlaanderen. Er zijn zes toekomstige Vlaamse meesters, het is een wedstrijd tussen jongeren en er wordt eentje gekozen. Om het theatraal te maken, heb ik gekozen voor choreografen. Ik had in Westrand hier ook een bureautje en er is hier ook iemand komen zeggen dat ook de Vlaamse choreografen een plaats moesten krijgen. Bij de presentatie in Dubai in bijzijn van de Vlaamse minister-president, was ik echt fier dat ik zowel de bekendste Vlaamse choreografen als de Vlaamse primitieven kon eren op een bepaalde manier. De choreografie die we gebruiken is gebaseerd op werk van Alain Platel, Ann-Theresa De Keersmaeker en Wim Van de Keybus. De schilderijen van Ensor, Rubens, Bruegel, enzoverder.  Een ander thema dat aan bod komt, is het in vraag stellen van de mythes die bestaan rond de Vlaming, zoals over onze onzekerheid en onze twijfel, de stille Vlaming, de hardwerkende Vlaming, de mythe dat we altijd gedomineerd zijn geweest en ons daardoor altijd laten doen. En tenslotte komt ook ons superioriteitscomplex en daaruit voortvloeiende discipline naar boven.

Wat is jouw meest memorabele moment in Westrand? 

Chokri: Als je een voorstelling komt spelen, dan is dat tof en interessant. Het publiek is hier bijzonder kritisch en daardoor ook heel aangenaam want ge weet meteen waar ge staat. Er zijn geen beleefdheidsapplausjes, ik vind dat wel goed, zo kritisch. Maar mijn meest memorabele moment heeft toch met de residentieperiode te maken. In de open tentoonstellingsruimte hadden we een soort afronding van het project in oktober 2014, een ironische lezing waarbij ik over het project en het Vlaams paviljoen vertel. Ik zeg op een bepaald moment als een soort Messias dat we allemaal naar Dubai moeten vertrekken, want daar gebeurt het en daar moet je zijn om succesvol te zijn. Op een gegeven moment kwam er iemand uit een tekenles van onder de galerij en zij vangt eventjes een stukje van mijn betoog op en zij reageert op wat ik zeg want zij dacht dat dit echt was. Ook het publiek was in de war en stelden zich de vraag of die vrouw een actrice was en ook betrokken in de lezing. Verwarring alom. Zij had de ironie van het opzet niet door.

Ik zat toen ook in het publiek en dat was inderdaad een meta-grappig moment. Heb je nog andere memorabele momenten beleefd sindsdien? 

Chokri: In de lockdown hadden we een voorstelling Chicon met Maxime Waladi, een jonge maker bij Action Zoo Humain. Hij kookt over zijn afkomst en zijn complexe identiteit, want zijn moeder is Vlaams en zijn vader is Marokkaans. In zijn voorstelling kookt hij en waarbij hij een soort Jeroen Meus speelt en praat over de witloofstreek waar hij woont. Die voorstelling werd hier opgenomen voor Podium19 om mensen toch van thuis te kunnen laten kijken naar theater. Dat was zo’n heftige periode en we konden dan toch verder werken.

En in de zomer van 2021, na de Corona-periode, was het publiek nog voorzichtig en speelden we in open lucht, in de afgebroken gebouwen van de Standaard in Groot-Bijgaarden.  We brachten Testament van een journalist, een voorstelling rond de persoon Hugo Camps. Dat was zo’n leuke locatie en ook onvergetelijk.

Het gebouw staat er ook 50 jaar, heb jij een bepaald gevoel als je ons gebouw betreedt? 

Chokri: Ja, je kan natuurlijk niet binnenkomen zonder het opschrift te zien. Ik had voorgesteld in het project om de slogan aan te passen en Dilbeek te vervangen door Dubai. Er zijn heel wat Vlamingen in Dubai, ook grote bedrijven. Ik ben toen teruggefloten, om logistieke redenen, maar ook door de commotie die het met zich mee ging brengen en ik kon daardoor de openheid verloren hebben. Ik zou het fijn vinden als daar meer mee gespeeld wordt. Ik speel heel graag. Ik speel ook rond de Arabische identiteit. Ik probeer nog altijd kind te blijven. Ik vind in onze samenleving dat er te weinig soepelheid is en te weinig speelbaarheid en te weinig humor. Alles wordt heel krampachtig ernstig genomen in alle gemeenschappen. Het opschrift blijft interessant, en ik besef ook dat Westrand soms alleen maar geassocieerd wordt met het opschrift, en dat is natuurlijk flauwekul.

De tentoonstellingsruimte heeft ook wel iets. Maar aan de andere kant heb je soms het gevoel dat je in een bunker zit. Dat is soms goed, omdat je focus dan niet wordt afgeleid. Hier hangt een soort ernst, dat is opgevrolijkt met de kleurrijke kussens. Ik zou het architecturaal wat lichter maken, maar anderzijds heeft het ook zijn charme. Ik heb me laten wijsmaken dat de ramen niet naar Brussel zijn gericht, maar naar de natuur. Daar zit ook iets humoristisch in. Het is een plaats die heel veel geschiedenis heeft en discussies opleveren en eerlijk gezegd als kunstenaar is dat het ideale. Het ergste is op een plaats komt die geen geschiedenis heeft en waar iedereen onverschillig is.

Ik vind de zaal ook heel sterk hier; ik ben echt verliefd op deze zaal. Je hebt van overal een goed zicht en goeie akoestiek. Voor ik hier kwam spelen, zag ik hier eens een dansvoorstelling van choreograaf Hans Van den Broeck en ik hoopte toen dat ik hier ooit zelf eens mocht spelen. En kijk eens aan, dat is gelukt met een hele reeks!

Dat is inderdaad gelukt. Heb je ook een wens voor ons? 

Chokri: Blijf spelen! Ik heb ooit voor kunst gekozen.

Ik ben de enige van zeven kinderen die verder gestudeerd heeft, door toeval voor een groot deel. Mijn vader wou dat ik geneeskunde studeerde en mijn moeder wou dat ik rechten deed. Ik wilde geschiedenis studeren en ze vielen van hun stoel. Ik wou vooral begrijpen. En tijdens mijn studie had ik door dat er een andere manier van begrijpen was. Ik was ook bezig met dans en muziek en ik ontdekte de vrijheid van te kunnen spelen. Ik kon mijn vader spelen, ik kon de Leeuw van Vlaanderen spelen, ik kon alles zijn wat ik wou. Dat spelen vind ik de uitdaging van de toekomst. Waar vandaag vaak mensen door manipulaties vanuit politieke, religieuze of etnische hoek met getrokken messen tegenover elkaar staan. Dat vind ik de grootste uitdaging voor Westrand om het speelbaar te houden in het gebouw en dat uitstralen.

Bedankt voor deze wens. Heb je nog iets dat je kwijt wil?

Chokri: Ik wil graag alle medewerkers van Westrand van harte bedanken.  Ik ben ondertussen al een beetje ouder geworden (en begin ook zo te klinken – red.) en ik heb hier al zoveel kunnen spelen en altijd goed ontvangen geweest. Er zijn zoveel mensen achter de schermen die het voor ons kunstenaars mogelijk maken, dag in, dag uit. En het zijn die mensen die niet zichtbaar zijn die het uiteindelijk maken hè.

Bedankt Chokri. Wij kijken al uit naar wat je nog brengt op ons podium. Altijd welkom!